Door: A. Lemmens.
Wilde gagel is een plant die wij kunnen gebruiken om insecten, die schadelijk kunnen zijn voor onze vogels, te weren uit onze vogelhokken. De plant is in Nederland beschermd, hij staat op de rode lijst. Via internet is de gecultiveerde vorm als kamer- en tuinplant te koop. We kunnen delen van de plant, zoals de taken met bladeren en bloemen, van de moederplant snoeien. Het snoeien moet dan zodanig gebeuren dat de moederplant in leven blijft om nieuwe uitlopers te kunnen maken. De gesnoeide plantendelen hangen we op in onze hokken op een manier zodat de vogels er niet bij kunnen. Zijn de plantendelen eenmaal droog, dan kunnen we ze klein knippen en mengen in de kruidenemmer die we in de hokken hebben staan. De plant weert niet alleen schadelijke insecten, maar verspreidt ook een aangename geur in de hokken.
Wetenschappelijke naam: Myrica gale.
Engelse naam: Bog myrtle of Candle Berry.
Duitse naam: Gagelstrauch.
Franse naam: Piment royal.
Myrica betekent in het Grieks en is afgeleid van myron wat goed ruikende zalf betekent. Gale betekent zoete gal.
De plant bereikt een hoog van 60 tot 150 cm. Het is een overblijver. De bloeitijd ligt in april en mei. De takken zijn roodbruin van kleur en groeien verspreid. De sterk geurende bladeren zijn tussen de 2 en 5 cm lang en dof grijsgroen van kleur. De vorm van de bladeren is langwerpig spits toelopend en aan de bovenzijde gezaagd. De bladersteel is kort. De onderkant is behaard. Aan de uiteinden van de haren bevindt zich een harspuntje deze produceren etherische olie. Ook aan de bladstengels zitten harsklieren die etherische olie afscheiden. Dit is de reden van de werking om insectenwerend te zijn. De bloemen zijn eenslachtig, er zijn dus mannelijke en vrouwelijke planten. De plant kan het ene jaar mannelijk zijn en het andere jaar vrouwelijk. De mannelijke katjes zijn langwerpig, bleekgroei van kleur en 10 a 15 mm groot. De vrouwelijke katjes zijn gedrongener, bleekbruin van kleur en 5 a 6 mm groot. De bloeitijd is april en mei. De bloeiwijze ontstaat uit katjes die rechtop staan en 0,5 tot 1,5 cm zijn. Voordat het blad aan de plant komt zijn er de katjes. De mannelijke katjes zijn bruin en hebben in het midden bleekgroene schutbladjes. De schutbladen van de vrouwelijke bloem vallen niet af ze vergroeien met de vrucht waardoor de bruine kegelvormige op dennenappels lijkende verhardingen ontstaan. De plant maakt geen nectar aan, bijen bezoeken de plant dan ook niet. In de oksel van de katjes, die goudgeel van kleur zijn, bevinden zich 4 meeldraden. De vrouwelijke katjes zijn kleiner dan de helft van de mannelijke katjes. Ze hebben bleekbruine schutbladeren. Het vruchtbeginsel is paarsrood.
De steenvrucht bevat de zaden. De plant komt voor op de heide, waterkanten, moerassen, bosranden en zee duinen. Wilde gagel is een multifunctionele plant. Ze is insectenwerend, pijnverzachtend en smaakmaker in bier. Als medicinale plant wordt gagel niet meer gebruikt.
α-pineen.
Cineol.
Myrceen.
Limoneen.
ß-cadinen.
Selinene.
ß-terpineen.
p-cymeen.
Caryophylleen.
Selinadien.
ß-elemenoon.
Germacroon.
δ- en γ-cadineen.
Zoals eerder gezegd, ontstaat de insectenwerende werking door de harsklieren onder de bladeren die etherische olie produceren. De verantwoordelijke stoffen zijn α-pineen, δ- en γ-cadineen en limoneen. Voor bij de vogels is alleen de insectenwerende werking van belang. Andere toepassen zijn, vroeger werd de plant medicinaal gebruikt, bijvoorbeeld bij kiespijn. Ook werd de plant gebruikt bij het looien van leer, de bloemknoppen als verfstof en voor de tijd dat hop gebruikt werd in het brouwproces gebruikte men gagel. De takken worden gebruikt in Denemarken om jenever te bereiden. Voor onze vogels heeft het alleen de functie om insecten en parasieten te weren. Door het drogen van het blad wordt de aromatische geur versterkt. De plant is lichtgiftig, dus oppassen dat de vogels er niet bij kunnen. Deze lichtgiftigheid ontstaat door de schimmelzwam die leeft op de wortelbolletjes van de plant en die produceert stikstof.
