Door: A. Lemmens.
Wetenschappelijke naam: Sorbus aucuparia.
Engels: European mountain Ash.
Frans: Sorbier des oiseleurs.
Duits: Eberesche.
Het zal duidelijk zijn hoe deze plant aan zijn naam komt. Lijsters en andere vogels lusten de bessen graag. Doordat de plant lang zijn bessen behoudt is het een goede voedselbron voor de vogels in de wintermaanden. De struik of boom is dan ook winterhard. In de zomer trekken de bloemen veel insecten aan die de vogels nodig hebben om hun jongen groot te brengen. Door de dichtheid van de bladeren vormt de lijsterbes een goede plek voor de vogels om in te nestelen. Het deel van de wetenschappelijke naam aucuparia komt uit het Latijn betekent vogelvangst. Dit omdat de staanplaats van de lijsterbes een goede plek is om vogels te vangen. Door zijn winterhardheid was de lijsterbes een van de eerste soorten die na de ijstijd ontstonden.
Lijsterbes is een inheemse soort in Europa, West Siberië en Klein Azië. Hij komt veel voor in de laaglanden en gebergte tot een hoogte van 2400 meter. In Nederland komen ze veel voor in parken en plantsoenen.
Wilde lijsterbes komt voor als struik en boom. Behoort tot de familie van de rozen. Van nature komt de plant voor op het Noordelijk halfrond, met name in Europa en Azië. De boom heeft een open kroon en kan zo’n 20 meter hoog worden. De bloei is in mei tot juni, brede witte bloemen die men tuil noemt. De bloemen hebben een sterke eigenaardige geur. De bloemen bezitten 20 meeldraden.
In de tuin worden gecultiveerde soorten aangeplant. De lijsterbes heeft oranjerode vruchten/bessen. Ze zijn 9 a 10 mm groot en hebben 3 kernen/pitten. De kernen/pitten zijn voor de kleinere vogels niet te kraken. Grote vogels zoals de goudvink, appelvink en kruis- haakbekken kunnen dat wel. De vogels die niet de kernen/pitten kunnen kraken, zijn de verspreiders van de zaden. De bladeren zijn 5 tot 7 cm bij 1 tot 1,5 cm groot, ovaal van vorm/langwerpig en staan aan de bladertakken in groepen van 6 tot acht. Ze zijn aan de randen scherp gezaagd op het onderste gedeelte na. De bovenkant van de bladeren zijn dof groen en de onderzijde is grijsgroen van kleur en behaard. In de herfst worden de bladeren geeloranje tot rood. Het hout van de lijsterbes is tamelijk hard van structuur, buigzaam en elastisch. Het wordt veel gebruikt voor draai- en snijwerk. Het schors van de boom is glad van structuur en lichtgrijs van kleur. De schors en het loof bevatten veel looistoffen. Over het aantal soorten van de lijsterbes is men het niet eens. Er wordt gesproken over 100 tot 200 soorten. De oorzaak hier van ligt in het feit dat er nog al wat soorten zijn die zich voort kunnen planten zonder bevruchting, apomictisch. De een vindt dat beide soorten in de familie Sorbus hoort en de ander deelt ze in twee families in.
Voor de wintermaanden kunnen de bessen op twee manieren bewaard worden. Pluk verse bessen, zorg dat ze niet beschimmeld zijn of aangetast in welke vorm dan ook. Ook mogen bessen niet aangevreten zijn door vogels. Hierdoor kunnen ziektekiemen worden overgedragen op onze vogels. Verse bessen kunnen ingevroren worden. Hiervoor moeten de bessen goed worden afgespoeld met water. De bessen voor het geven aan de vogels goed laten ontdooien. De verse bessen kunnen ook gedroogd worden. Dit kan op twee manieren gedaan worden. De bessen ruim uitspreiden op vloeipapier (keukenrol) en in de volle zon leggen. Regelmatig het vloeipapier vervangen. Dit omdat het papier ook vocht opneemt. Als dit niet regelmatig gedaan wordt is de kans groot dat er schimmelvorming ontstaat op de bessen. Als de bessen droog zijn moeten ze op een droge plaats worden opgeslagen. Let goed op dat de bessen niet verontreinigd zijn als ze geplukt worden. Pluk ze niet langs akkers of wegen, ze kunnen dan verontreinigd zijn door spuitmiddelen die de boer op zijn akker gebruikt of door uitlaatgassen van auto’s.
Organische zuren;
– Appelzuur.
– Paraorbinezuur.
– Wijnsteenzuur.
– Sorbinezuur.
– Blauwzuur (in zaad).
Pectine.
Sorbitolum (Hoogwaardige Suiker).
Looistof (in blad).
Vitamine C.
Pro-vitamine A.
Bitterstoffen.
Al heel lang is de lijsterbes bekend om zijn geneeskrachtig werking. De delen van de plant die hiervoor gebruikt worden zijn de bessen, de bladeren en de bloemen. Het sap van de bessen bevat appelzuur en vitaminen C.
Bessen: Werken licht laxerend en ontgiftend. Werkt behulpzaam bij lichte vormen van diarree en dysenterie (darmontsteking met bloedingen). Urinedrijvend zijn de bessen. Het sap van de bessen is goed voor de maag, verlicht hoesten en heesheid, bij suikerziekte en bevordert de vorming van galsap. Bij jicht en reuma gebruikt men ook het sap. Moes van de bessen wekt de eetlust op en is tevens bevorderlijk bij maagstoornissen. Tinctuur (aftreksel/oplossing) van de bessen zuivert het bloed en werkt tegen nier- en galstenen.
Bladeren: De bladeren hebben de zelfde werking als de bessen. Om deze te gebruiken moeten ze gedroogd worden waarvan dan thee getrokken wordt.
Bloesem: Van de bloesem van de lijsterbes kan thee getrokken worden. Deze thee vergemakkelijkt de ademhaling bij luchtweg problemen.
Zaden: De zaden zijn rijk aan vetten en oliën.
Schors: De schors is rijk aan looistoffen.
Hout: Het hout van de lijsterbes is hard, wat betekent dat de nerven dicht op elkaar liggen. Ondanks zijn hardheid is het door buigzaam. Hierdoor is het geschikt voor het maken van meubels, keukengereedschap, gymnastiektoestellen en duim- en meetstokken.
Lijsterbes is urinedrijvend, laxerend, bloedstelpend en samentrekkend. De vitaminen C die de lijsterbes bevat verhoogd de weerstand en versterkt het immuunsysteem. Door de looi- en bitterstoffen wordt de eetlust op gewekt. De plant bevat ook de zoetstof sorbitol. De chemisch gemaakte sorbitol wordt veel gebruikt in snoep, tandpasta, light frisdranken en dieetproducten. Te veel sorbitol tot je nemen kan flinke darmproblemen veroorzaken. Gekookte of geroosterde bessen geven minder darmprobleem. Lijsterbes bevat Sorbinezuur. Sorbinezuur heeft een conserverende werking op voedsel. De zaadjes in de bessen bevatten blauwzuur. Dit zuur kan door veel gebruik vergiftigingsverschijnselen veroorzaken zoals ademnood, maag- en darmklachten, nierschade en huidirritaties. De bessen zijn dan ook rauw giftig bij veel gebruik. Door koken verdwijnt de giftigheid.
Geef de vogels met mate deze bessen. Een of twee maal per week. De bessen moeten goed rijp zijn, dat zijn ze meestal na september. Door de klimaatsveranderingen (seizoensverschuivingen) is het goed steeds de bessen te controleren of ze goed rijp zijn. De bessen kunnen ook gedroogd worden of ze in te vriezen. Kleinere vogels kunnen de zaden in de bessen niet verteren doordat ze de zaden niet kunnen kraken, ontdoen ze dan van het omhulsel. Gedroogde bessen kunnen gemalen worden en door het eivoer mengen.
