Door: A. Lemmens.
Een ander, te hard zaad voor veel vogels, is het rozenbottelzaad. Zaden worden over het algemeen met hete lucht gedroogd. Door deze wijze van drogen wordt het zaad harder en kunnen veel vogels het niet meer open krijgen. Als we zelf rozenbottelzaad oogsten, door de rozenbottels te plukken en het zaad wat er in zit op een natuurlijke wijze te drogen is het zaad niet hard.
Dat rozenbottels gegeten worden door diverse vogels zal niet groot uitgemeten hoeven te worden. De ene vogelsoort eet het vruchtvlees de andere vogelsoort eet de zaden. Er zijn verschillende soorten rozenbottels, de ene soort heeft grote bottels de andere soort heeft kleine bottels, dus ook kleine of grote zaden. Wat is de voedingswaarde van de rozenbottel, ze worden niet voor niets gegeten door de vogels? Het rozenbottelzaad is in de handel te koop, waarom is het voor de meeste vogelsoorten die wij houden toch beter het zaad van de rozenbottel zelf te oogsten? Welke rozenbottel soorten kennen we; Egelantier ( Rosa rubiginos ), Duinroos ( Rosa pimpinellifolia ) Bosroos (Rosa arvensis ) Hondroos ( Rosa canina ) Bottelroos ( Rosa villosa ) Viltroos ( Rosa tomentosa ) De Hondroos en de Egelantier zijn de rozen waarvan we het beste de bottels kunnen gebruiken voor onze zaadetende vogels. De Hondsroos heeft een kleine bottel. De Egelantier heeft een grote bottel. De Hondsroos met zijn kleine bottels gebruiken we voor de vogels zoals de elzensijs en alle zaadetende vogels die kleiner zijn. De Egelantier met zijn grote bottels gebruiken we voor de zaadetende vogels die groter zijn dan de elzensijs. Voor de vruchten- en insectenetende vogels, die het vruchtvlees eten, is de Egelantier het beste te gebruiken. De bottel is groot, dus hoef je niet zoveel te oogsten. De voedingswaarden van de rozenbottel voor onze vogels ligt in het bereik van de vitaminen, zuren en cellulose ( bestanddeel van de koolhydraten ). Koolhydraten is energie voor onze vogels, deze zijn o.a. nodig om het motortje te kunnen laten draaien. Vliegen kost veel energie, energie hebben de vogels ook nodig om hun lichaamstemperatuur te kunnen regelen. De rozenbottel bevat de vitaminen B en C. Daarnaast bevatten de bottels ook caroteen waaruit de vogel zijn vitaminen A kan maken. Vitaminen A is een in vet oplosbare stof, heeft de vogel nodig heeft voor de celopbouw van o.a. de bloedvaten. Vogels die een rode kleur bezitten in hun verenkleed onttrekken vitaminen A uit het lichaam om in de ruiperiode de rode kleur van hun veren te kunnen maken. Als de vogel niet genoeg vitaminen A kan aan maken, met andere woorden als ze te weinig caroteen binnenkrijgen, gaat dit ten kosten van de opbouw van o.a. de bloedvatcellen, waardoor bloedingen kunnen ontstaan met dodelijke afloop. Vitaminen B is in water oplosbaar en kan niet voor reserve opgeslagen worden in het vogel lichaam, dus moet de vogel het opnemen met de voeding. Deze vitamine heeft een complex bereik in het vogellichaam en zou te ver gaan om dit hier uitgebreid aan te orde te stellen. Om toch een beetje zicht te krijgen op de complexe vitaminen B, een kleine opsomming waarvoor een vogel deze vitaminen nodig heeft. Voor de ontwikkeling van het embryo, voor behoud van de eetlust, bij de stofwisseling van eiwitten, bij de stofwisseling van koolhydraten enz. Voor degene die deze materie interessant vinden en er zich verder in willen verdiepen, raad ik aan het boek te lezen van de Dhr l.P. Holsheimer, Voeding van Vogels, uitg. Thieme Zutphen.
Vitaminen C vervult een functie bij de vorming van kraakbeen, bindweefsel, eischaal en de opbouw van de hormonen van de bijnierschors. Deze vitaminen worden in de lever opgeslagen. Bij vruchten- en insectenetende vogels moeten we rekening houden met het gegeven dat deze vogels een bepaald enzym missen dat nodig is om in de lever vitaminen C uit glucose om te zetten. Deze vogels hebben om deze reden dan ook veel belangstelling voor citrusvruchten. Als we pre-mixen voor het maken van universeel voer gebruiken of kunstmatige nectar geven is dit probleem uit de wereld, omdat het percentage vitaminen C dan goed is. Deze vitaminen zijn voor een vogel ook zeer belangrijk in stresssituaties en bij ziekte. In dit soort situaties kan de vogel namelijk geen vitaminen C meer aanmaken en moeten we synthetische ( kunstmatige) vitaminen C toedienen. Citroenzuur is in het vogellichaam een belangrijke mineralentransporteur. Dit zuur komt voor in de rozenbottel en heeft een darmreinigende werking. Appelzuur is een ander zuur dat voor komt in de rozenbottel. Appelzuur heeft de eigenschap om vetten af te breken, voor vogels die te klein zijn gehuisvest een onontbeerlijkheid in de strijd tegen het vervetten. Daarnaast heeft appelzuur, ook wel appelazijn genoemd, een darm reinigende werking. Waarom zelf oogsten? Waarom niet kopen bij de handel. De zaden van de rozenbottel, die je in de handel kunt kopen, zijn gedroogd door middel van hete lucht, dan gaat het drogingproces sneller. Een nadeel van zaad drogen door middel van hete lucht, is dat het zaad erg hard wordt, waardoor het voor de meeste vogels niet meer open te krijgen is. Als je rozenbottelzaad droogt op een geleidelijke rustige manier en bij kamertemperatuur, blijft het zaad zacht, waardoor het voor de vogels te openen is. Als op deze wijze het rozenbottelzaad gedroogd is, wordt het zelfs door mijn sijzen gegeten. Hoe oogsten? Om te beginnen, rozenbottels zijn rijp, rood van kleur, eind augustus. De bottels die we plukken mogen nooit aangevreten zijn of wit ziet van de schimmels, beschimmelde bottels zal voor iedereen wel duidelijk zijn dat je deze niet moet geven aan de vogels. Bottels die aangevreten zijn bijvoorbeeld door vogels uit de vrije natuur, kunnen dragers zijn van ziektekiemen en kunnen onze vogels besmetten. In de natuur wordt ook veel door de vogels van deze bottels gegeten, de kans is dan ook groot dat de bottels vervuild zijn door de ontlasting van deze vogels. Deze vervuilde bottels moeten we natuurlijk ook niet plukken om de zelfde redenen als de bottels vervuild zijn. De geplukte bottels ontdoen we met een mes van de steel en de onderkant en snijden de bottel door midden, dit om het weken te vergemakkelijken. Daarna doen we de gesneden bottels in een emmer met water. Dit geheel laten we een nacht weken. Nu knijpen we de bottels fijn, het vruchtvlees wordt nu gescheiden van de zaden. De prut die we nu hebben laten we een paar uur rusten. In deze rustperiode zakt het vruchtvlees naar de bodem van de emmer en het zaad drijft nu op het water. De zaden zijn nu heel makkelijk met een schuimspaan van het water te scheppen. De af geschepte zaden doen we in een keukenzeef en spoelen het goed uit onder stromend koud water. Dan goed laten uitdruipen. Het uitgedropen zaad leggen we in een dunne laag op velletjes keukenpapier. Het keukenpapier neemt het vocht op. Na vierentwintig uur moet het keukenpapier vervangen worden door droog keukenpapier. Nu laat je het zaad, waar nog het een en ander van vruchtvleesvezels aan zit, op het papier een dag of vijf bij kamertemperatuur drogen. Na deze vijf dagen verwijder je het zaad van het papier, door het zaad nu tussen je handen te wrijven verwijder je de restanten van het vruchtvlees. Het zaad gaat nu in een open pot, iedere dag goed omschudden. Dit moet je twee weken volhouden en je zaad is droog. Als je het laatste, twee weken omschudden, niet doet gaat het zaad schimmelen.
Voor welke vogels is dit nu geschikte aanvullende voeding? Zoals al eerder gezegd, is het vruchtvlees geschikt voor de vruchten- en insectenetende vogels, kromsnavels eten zowel het vruchtvlees als de zaden. Het zaad wordt gegeten door elke vogel die het kent. Dus blijven proberen. Wel zorgen dat kleine vogels niet te grote zaden voorgezet krijgen, zie hiervoor het begin van dit artikel.
