Klei etende vogels, waarom doen ze dat? Een aanvullend artikel op mijn eerder artikel over bodemmineralen. Zie hiervoor eerdere publicatie in het Sijzenbulletin of de website van de Werkgroep Amerikaanse Sijzen of mijn boek over Amerikaanse Sijzen
Door Aswin Lemmens
Het eten van klei, door mens en dier, is al eeuwen bekend. In het oude China, Griekenland en Egypte aten mensen al klei. Tegenwoordig vind je op Afrikaanse markten nog steeds rolletjes klei voor consumptie voor de mens. Dit gebruik noemt men “geofagie”. Ook van vogels is bekend dat ze klei eten. Denk maar eens aan de beelden uit natuurfilms van het Amazonegebied waar ara’s kleiwanden bezoeken om klei te eten. Waarom doen ze dit.
Bij vogels is dit fenomeen, “geofagie” , nog weinig onderzocht. Bij papagaaien en duiven is het langer bekend dat ze grondmineralen eten. Ook bij hoenderachtige en zangvogels lees je vaker dat ze grondmineralen tot zich nemen. In de wereld van de postuurkanariekweek is het ook bekend. Jarenlang spraken we van biggencompost voor postuurkanaries. Nu zeggen we bodemmineralen. Het gezamenlijke kenmerk van diersoorten die bodemmineralen eten is dat ze allemaal in hoofdzaak plantaardige kost eten. Wetenschappers gaan er van uit dat het eten van bodemmineralen wel eens gezonder zou kunnen zijn dan men tot nu toe heeft aangenomen. De wetenschap zoekt nog steeds naar verklaringen waarom vogels dit doen. Over het algemeen wordt aanvaard dat de drie voornaamste redenen bij vogels zijn:
– de opname van grit om zaden te malen.
– mineralen voorziening.
– de klei neemt giftige voedingsbestanddelen op.
De eerste reden zal genoegzaam bekend zijn. De tweede reden, het opnemen van levensnoodzakelijke mineralen en sporenelementen is ook al vaker belicht. Plantaardige voeding bevat weinig natrium, die op deze wijze aangevuld kan worden. Natrium is belangrijk bij vele lichaamsfuncties zoals de osmotische balans ( vloeistofhuishouding in het lichaam ), de zenuwtransmissie (isdoorlaatbaarheid), enz. Studies in Peru tonen aan dat de vogels daar de kleiwanden uitzoeken met de hoogste concentraties natrium.
Veel planten produceren giftige stoffen of bittere stoffen uit bescherming tegen vraatzucht van dieren, dus ook uit bescherming tegen vogels die van de planten eten. De meeste van toxines, giftige stoffen, zijn bekend zoals cafeïne, nicotine, digitalis, cocaïne, opium, enz. Opname door de voeding van deze plantenchemicaliën in hoge concentraties kan fataal zijn voor de vogel of wel ander dier dan ook. De meeste van deze giftige stoffen komen voor in de zaden, onrijp fruit of knoppen van planten. De opname van de klei beschermt de vogels en alle andere dieren tegen deze giftige stoffen. De onderzochte kleisoorten binden de meeste giftige planten stoffen waardoor ze niet meer giftig zijn voor de vogels.
Onderzoek van Donald Brightsmith, Rainforest Expeditions toonde aan dat de opname van klei door vogels in het Amazonegebied erg seizoensgebonden is. In tegenstelling van wat men tot nu toe had aangenomen. De grootste opname van klei valt niet samen met het regenseizoen, droge seizoen of de beschikbaarheid van vruchten. De grootste opname is in de kweekperiode als er jongen zijn. Onderzoek van de kropinhoud van jongen die drie a vier weken oud zijn toonde aan dat er klei in zat. De eerste dagen/weken is omwille van de snelle groei de voedselopname door de jonge vogels groot. Dus ook de opname van natuurlijke giftige stoffen die in de voeding zitten is hierdoor groot. Om aan deze natuurlijke giftige stoffen weerstand te kunnen bieden geven de ouder vogels de jongen overvloedig veel klei. Want klei beschermt de jongen niet alleen tegen deze natuurlijke giftstoffen, maar veroorzaakt tevens een betere vertering van de voeding. Verder beschermt de klei de vogels ook tegen giftige stoffen die door schimmels worden geproduceerd, ook worden zware metalen geneutraliseerd. Door de regulerende werking van klei op de spijsvertering, is het een goed middel tegen diarree.
Planten produceren giftstoffen om zich zelf te beschermen tegen vraatzucht van insecten en andere planteneters. Deze stoffen zijn natuurlijk ook giftig voor vogels. De onderzoeksafdeling van de Belgische firma Versele-Lage, waarvan Orlux, Prestige, Orapharma en Nutribird onderdelen zijn, heeft veel onderzoek op dit gebied gedaan. Ook hebben ze Barmsijzen de klei voorgezet om te kijken of deze vogels de klei ook zouden opnemen. En ze namen het op. Ook zaden, plantaardige producten, bevatten deze giftige stoffen. Wat een reden kan zijn dat ook de Barmsijs deze zaden opneemt. Daarnaast nemen ze het op omdat maagkiezel te grof is voor kleine vogels om hun zaad in de spiermaag te kunnen malen. Voor de kleinere soorten Amerikaanse sijzen gaat deze stelling natuurlijk ook op ten aanzien van het zaad malen in de spiermaag. Het andere gegeven in dit betoog met betrekking tot de giftige stoffen die plantaardige producten produceren gaat ook op voor onze Amerikaanse sijzen en andere zaadetende vogels.
Naar aanleiding van een artikel in het blad “Ornitho Info”, van de Firma Versele-Laga wat regelmatig geplaatst wordt in het Belgische vogelblad Witte Spreeuwen, over deze materie, hen ik contact gehad met een van de onderzoekers van deze Firma. Ik had namelijk wat vragen over het geplaatste artikel. Is er ook onderzocht of deze stelling m.b.t. de giftige stoffen van planten ook opgaat voor andere zaadetende vogels dan kromsnavels? Hierop kreeg ik het antwoord van de Barmsijs. Is er ook onderzoek geweest of de klei caroteenstoffen bevatten? Dit in verband met de invloed van caroteenop bijvoorbeeld de kleur van de bevedering van de vogels. Dit is onderzocht en is niet aangetroffen in de klei. De klei is rood van kleur. Wat wij op de vraag bracht van caroteen. De kleur van de klei, die onderzocht is van meerdere plaatsen in de Amazone, ontstaat door het ijzergehalte in de klei. Dus niet door caroteenstoffen. Voor vogels die leven van vruchten en insecten is het van belang dat we deze klei niet geven aan deze vogels. Dit in verband met de ijzeropstapelingsziekte bij deze vogels.
De Firma Versele-Laga heeft het klei product op de markt gebracht onder de naam “Clay Bloc”.
Geraadpleegde publicatie; Ornitho info 2007 nummer 32 in het tijdschrift Witte Spreeuwen van de Koninklijke Belgische Ornithogische Federatie nummer 5 mei 2007.
